نکته بسیار مهم و قابل توجه در تاثیر مدرک تحصیلی، و تخصص و سایر عوامل این است که در طبقه‌بندی مشاغل، مدرک تحصیلی و تخصص مورد نیاز برای تصدی یک شغل مد نظر قرار می‌گیرد. در صورت بروز هر گونه اختلاف بین کارگران و کارفرما در خصوص تعیین گروه شغلی، نحوه محاسبه گروه شغلی و سایر موارد، کارگران می‌توانند ادعای خود را طریق طرح شکایت در مراجع حل اختلاف اداره کار مطرح کنند.
یکی از مواردی که در قانون کار به آن توجه شده است رعایت عدالت و عدم تبعیض در حقوق و مزایای کارگران است. در قانون کار یکی از راه کارهای اعمال عدالت در اشتغال و دریافتی، طبقه‌بندی مشاغل است که یکی از موضوعات بسیار مهم آن، نحوه تعیین گروه شغلی کارگران است. آیا تعیین گروه شغلی کارگران الزامی است؟
در مواد ۴۸ و ۴۹ قانون کار اجرای طرح طبقه‌بندی مشاغل که منجر به محاسبه و تعیین گروه شغلی کارگران می‌شود الزام شده است. در تبصره ۱ ماده ۴۹ قانون کار نیز تدوین دستورالعمل اجرایی و همچنین کارگاه‌های مشمول و تاریخ اجرای طبقه‌بندی مشاغل را به وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی تفویض کرده است.
در نهایت طبق مقررات و مصوبات مربوطه دو گروه از کارگاه‌ها مشمول اجرای طرح طبقه‌بندی مشاغل هستند:
۱- کارگاه‌های عادی مانند کارخانجات تولیدی که تعداد کارگران آن‌ها بیشتر از ۵۰ نفر باشد. این کارگاه‌ها مکلف هستند از طریق اشخاص دارای صلاحیت و مجوز از وزارت کار، برای کارگاه طرح طبقه‌بندی مشاغل را تدوین و اجرا کنند. این طرح اختصاصی و منحصر به فرد و صرفا قابلیت اجرایی در همان کارگاه را دارد.
۲- شرکت‌های پیمانکاری و خدماتی و تامین نیروی انسانی طرف قرارداد با کارگاه اصلی بدون توجه به تعداد کارگران. این شرکت‌ها مکلف هستند حتی با یک نفر کارگر طرح طبقه‌بندی را اجرا کرده و گروه شغلی کارگران را تعیین نمایند. این شرکت‌ها در سه حالت می‌توانند طرح طبقه‌بندی را برای محاسبه و تعیین گروه شغلی کارگران اجرا کنند:
الف) همانند کارگاه‌های عادی، برای شرکت خود طرح طبقه‌بندی اختصاصی تهیه و اجرا کنند.
ب) از طرح طبقه‌بندی مصوب وزارت کار ویژه شرکت‌های خدماتی و پیمانکاری استفاده کنند.
ج) اگر کارگاه اصلی دارای طرح طبقه‌بندی مشاغل باشد از طرح طبقه‌بندی کارگاه اصلی استفاده کنند.
گروه شغلی چیست؟
در قوانین و مقررات طرح طبقه‌بندی مشاغل، مشاغل کارگاه بین عدد ۱ تا ۲۰ درجه بندی می‌شوند و درجات اعطا شده به مشاغل را گروه شغلی تعریف کرده‌اند. در جواب اینکه گروه شغلی چیست چنین تعریف می‌شود که در زمان تدوین طرح طبقه‌بندی مشاغل، به هر شغل موجود در کارگاه یک گروه شغلی با عددی بین ۱ تا ۲۰ اختصاص داده می‌شود.
جایگاه گروه شغلی در قانون کار ایران
اینکه گروه شغلی چه جایگاه و نقشی دارد که منجر به برقراری عدالت می‌شود با مثال پاسخ داده می‌شود. فرض کنیم شغلی با عنوان کارگر فنی ۲ در قسمت تاسیسات فنی کارگاه با گروه شغلی ۷ وجود داشته باشد. یک شغل دیگر در واحد اداری کارگاه با عنوان کارگر خدمات ۱ با گروه شغلی ۷ وجود داشته باشد. هر چند در ظاهر کارگر فنی از لحاظ تخصصی در مرتبه بالاتری از کارگر خدمات است ولی در محاسبه گروه شغلی به هر دو شغل، گروه ۷ اختصاص یافته است.
چون گروه شغلی هر دو نفر در دو واحد کاری متفاوت یکسان است پس مزد گروه کارگرانی که در این شغل مشغول به کار می‌شوند یکسان خواهد بود.
نحوه محاسبه و تعیین گروه شغلی کارگران در کارگاه‌ها
گروه شغلی کارگران در زمان تدوین و طراحی طبقه‌بندی مشاغل محاسبه و تعیین می‌شود. برای محاسبه و تعیین گروه شغلی کارگران، ابتدا کل مشاغل کارگاه ارزیابی شده و به هر شغل امتیاز خاصی محاسبه می‌شود. روش‌های ارزیابی مشاغل متنوع و متفاوت بوده و هر شخص ذی‌صلاح می‌تواند از روشی که مورد تایید وزارت کار است برای ارزیابی مشاغل و به تبع آن تعیین گروه شغلی کارگران را انجام دهد. روش های متداول ارزشیابی مشاغل را می‌تواند در چهار نوع خلاصه کرد:
۱- روش درجه بندی، ۲- روش طبقه بندی یا گروه بندی، ۳- روش مقایسه عوامل و روش امتیازی.
یکی از روش‌های سنتی و رایج برای ارزیابی مشاغل روش امتیازی است که عوامل زیر در تعیین امتیاز هر شغل مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرد:
– مهارت‌های لازم برای انجام شغل، نظیر تجربه و تحصیل
– مسئولیت‌های شغلی نظیر مسئولیت‌های مالی، سرپرستی ایمنی دیگران، تماس و ارتباط و نظایر آن.
– کوشش‌های جسمی
– کوشش‌های فکری
– شرایط محیط کار، خطرات و بیماری‌های ناشی از کار و …
هر یک عوامل بالا دارای جداول مخصوص هستند که از روی آن و به صورت کمی و کیفی بررسی شده و در نهایت امتیاز هر شغل محاسبه می‌شود.
پس از مشخص شدن امتیاز هر شغل، از روی جدول تطبیق امتیاز به گروه شغلی، گروه‌های شغلی منتصب به هر شغل تعیین می‌شود. هر چه امتیاز شغل بیشتر باشد آن شغل، گروه شغلی بالاتری خواهد داشت.
