برای آنکه تعیین شود شغلی در لیست مشاغل سخت و زیان آور قرار می‌گیرد یا خیر؛ باید حداقل یکی از عوامل کارگر، کارفرما، تشکل‌های کارگری و کارفرمایی، وزارت کار یا وزارت بهداشت درخواست سخت و زیان آور بودن آن شغل را ارائه نمایند.
برخی از کارگران باتوجه به جایگاه و مسئولیت‌های شغلی خود، زودتر و بیشتر از دیگران در معرض آسیب‌های شغلی، فرسایش قوای جسمانی و مخاطرات قرار می‌گیرند.
از این بابت این دسته از کارگران همیشه نگرانی بیشتری نسبت به آینده پس از بازنشستگی خود دارند؛ چراکه معتقدند در زمره مشاغل سخت و زیان آور مشغول به فعالیت هستند، که البته نگرانی بجایی می‌باشد.
شناسایی و تعیین مشاغل سخت و زیان آور
در این صورت سازمان تامین اجتماعی، کارشناسی را به محل اعزام می‌نماید. کارشناس با بررسی شرایط محیط کار و خود شغل، نظر خود را طبق استانداردهای مشخص به سازمان اعلام می‌نماید. سپس در کمیته کارشناسان بررسی شده و نسبت به سخت و زیان آور بودن یا نبودن آن شغل، تصمیم گیری می‌شود.
پس از آن که طبق ماده ۹ آیین نامه اجرایی و پس از بررسی توسط کمیته کارشناسان، شغل در رده مشاغل سخت و زیان آور قرار گرفت، باید شغل طبق ماده ۸ آیین نامه توسط کمیته انسانی نیز تایید گردد. پس از طی این مراحل، کارگران شاغل در آن شغل، در سازمان تامین اجتماعی به عنوان مشاغل سخت و زیان آور شناخته می‌شوند و باید طبق قوانین مرتبط با آن رفتار نمایند تا بتوانند از مزایای این دسته از مشاغل بهره‌مند شوند.

در سال ۱۴۰۳ سامانه جدیدی تحت عنوان srk.mcls.gov.ir راه اندازی شد که متقاضیان بر اساس شخصیت حقیقی یا حقوقی خود جهت ثبت درخواست باید از طریق آن و پس از احراز هویت وارد سامانه شوند.
ثبت نام مشاغل سخت و زیان آور
پس از ورود به سامانه مشاغل سخت و زیان آور که در بالا گفته شد و ثبت درخواست توسط اشخاص حقیقی یا حقوقی، رمز یکبار مصرف به شماره همراه آن‌ها پیامک می‌شود. پس از درج کد در سامانه، وارد پوشه خود می‌شوند و گزینه بررسی مشاغل سخت و زیان آور را انتخاب می‌کنند. در نهایت گزینه ثبت درخواست فعال شده و اطلاعات محل‌های کار و عناوین شغلی مورد ادعای متقاضیان به شکل صحیح تکمیل و ثبت می‌شود.

متقاضیان پس از ورود به سامانه جدید و تکمیل اطلاعات با انتخاب گزینه ثبت موقت تا ۴۸ ساعت امکان ویرایش اطلاعات را خواهند داشت. توصیه اداره کل بازرسی کار وزارت کار این است که قبل از انتخاب گزینه ثبت نهایی، موارد تکمیل شده را به دقت مورد بررسی قرار دهند و از صحت اطلاعات ثبتی اطمینان حاصل کنند. فرم تکمیل شده پس از ثبت نهایی برای دبیرخانه ادارات کار استان‌ها ارسال می‌شود و پرونده متقاضی بررسی و جهت رسیدگی در کمیته‌های بدوی و تجدیدنظر مطرح می‌شود.
پیگیری مشاغل سخت و زیان آور
براساس قانون جدید، از سال ۱۴۰۳ پیگیری مشاغل سخت و زیان آور به صورت اینترنتی و از طریق سامانه srk.mcls.gov.ir انجام می‌شود.
مدارک مورد نیاز برای درخواست سختی کار شامل موارد زیر است:
اطلاعات شناسنامه و کارت ملی
سوابق بیمه متقاضی
لیست مشاغل سخت و زیان آور
ماده یک آیین‌نامه مشاغل سخت و زیان‌آور این مشاغل را که به آن‌ها سختی کار تعلق گرفته به دو دسته تقسیم کرده است:
مشاغلی که صفت سخت و زیان آور با ماهیت شغلی وابستگی دارد اما می‌توان با به کارگیری تمهیدات بهداشتی، ایمنی و تدابیر فنی مناسب توسط کارفرما سختی و زیان آوری آنها را حذف کرد.
لیست برخی از این مشاغل طبق لیست شورای عالی حفاظت فنی و بهداشت وزارت کار:

کار در معدن
کار در مخازن بسته
کار استخراج
کار در ارتفاع (ارتفاع بیشتر از ۵ مترمانند کار روی داربست، اتاق‌های محرک و…)
کار مداوم در مجاورت کوره‌های ذوب
کار در کارگاه‌های سخت (مانند روده پاک کنی، دباغی، حمل و دفن زباله‌های شهری و…)
قیرپاشی ، آسفالت دستی، مالچ پاشی و شن پاشی
جوشکاری در مخازن
کار با مواد رادیواکتیو (البته در صورت تداوم تماس با اشعه و رادیو اکتیو و در معرض پرتوهای یون‌ساز قرار گرفتن)
کار بر روی دکل‌های برق
کار با مواد شیمیایی
کار در محیط پر ارتعاش
کار در حوزه‌های پزشکی (مانند هوشبری، فوریت پزشکی ،مامایی و…)
خبرنگاری
آتش نشانی
رانندگان حمل و نقل درون و برون شهری
راهداران و رانندگان
البته لیست دیگری نیز در ارتباط با مشاغل سخت و زیان آور در دسترس می‌باشد که از جانب سازمان تامین اجتماعی منتشر گردیده است که در زیر به برخی از آنان اشاره می‌کنیم:
حفر قنات و فاضلاب
کار در فضاهای باز مانند دکل و غیره
کار در خطوط انتقال برق فشار قوی
غواصی در عمق به دلیل وجود فشار طبیعی
کار در محیط‌های پر سر و صدا که باعث از دست رفتن بخشی یا کل شنوایی شود
کار در امور سم پاشی، مزارع و…
کار در ندامتگاه‌ها و زندان‌ها (در مواقعی که فرد مستقیما با زندانیان در ارتباط باشد)
کار در مراکز روان درمانی (در مواقعی که فرد مستقیما با بیماران دارای مشکلات روانی در ارتباط باشد)
نکته مهم
کارفرمایان کارگاه‌های مشمول قانون تامین اجتماعی نیز مکلفند قبل از آن که کارهای سخت و زیان آور را به کارگران خود محول کنند، معاینات پزشکی لازم را انجام داده و کارگران را از لحاظ قابلیت و استعداد جسمانی متناسب برای نوع کار بسنجند و به صورت دوره‌ای معاینات پزشکی را تکرار کنند.

قوانین مشاغل سخت و زیان آور
طبق قوانین تامین اجتماعی در مقابله با مشاغل سخت و زیان آور باید مواردی را رعایت نمود. مانند آنکه طبق ماده ۵۲ قانون کار، در این مشاغل ساعت کاری موظفی در روز ۶ ساعت می‌باشد و بیشتر از آن مجاز نیست.
همچنین ارجاع کار اضافی نیز نباید به افراد شاغل در مشاغل سخت و زیان آور انجام شود؛ پس اضافه‌کاری نیز برای این دسته از مشاغل وجود ندارد. البته مرخصی مشاغل سخت و زیان آور نیز از دیگر مشاغل متمایز است و شاغلین این مشاغل می‌توانند از پنج هفته مرخصی در سال استفاده نمایند.
ممنوعات مشاغل سخت و زیان آور
طبق ماده ۷۵ قانون کار، اشتغال خانم‌ها در مشاغل سخت و زیان آور ممنوع است.
طبق ماده ۸۳ قانون ذکر شده، کارگران نوجوان ۱۵ تا ۱۸ سال نیز نباید در این مشاغل مشغول به کار باشند.
شرایط بازنشستگی مشاغل سخت و زیان آور
سن بازنشستگی مشاغل سخت و زیان آور برای مردان به شرح زیر است:
۵۰ سال سن و ۳۰ سال سابقه پرداخت بیمه
۶۰ سال سن و ۲۰ سال سابقه پرداخت بیمه
۳۵ سال سابقه پرداخت حق‌بیمه بدون شرط سنی